مصلحت تسهیلآسان گرفتن بر مکلّفان؛ یکی از راه‌های توجیه حجیت امارات را مصلحت تسهیل گویند. ۱ - تعریفمصلحت تسهیل، از راه‌های توجیه حجیت امارات، بر مبنای طریقیت است. ۲ - مبانی حجیت امارات ظنیدرباره حجیت امارات ظنی، دو مبنا وجود دارد: عده‌ای، امارات ظنی را فقط در فرض انسداد باب علم حجت می‌دانند، ولی مشهور علمای شیعه و سنی معتقدند امارات ظنی مطلقا چه در فرض انسداد باب علم و چه در فرض انفتاح آن حجیت دارد. آن گاه این بحث پیش می‌آید که در فرض تمکن مکلف از علم و تحصیل واقع، چگونه شارع عمل به امارات ظنی را اجازه می‌دهد، در حالی که لازمه آن، احتمال فوت شدن مصالح واقعی و القا در مفاسد است. ۳ - پاسخ به اشکالاتبرای پاسخ دادن به این اشکال دو مبنا مطرح شده است: ۱. مبنای طریقیت؛ ۲. مبنای سببیت. ۳.۱ - حجیت امارات طریقیتحجیت امارات از باب طریقیت، به این معنا است که در مؤدای خود اماره، هیچ گونه مصلحتی پدید نمی‌آید، بلکه تمام مصلحت از آن واقع است و خدای متعال، به خاطر مصالحی حتی در فرض انفتاح باب علم امارات را حجت کرده است که ما آگاهی تفصیلی از آن نداریم، همانند مصلحت تسهیل و آسان گرفتن بر بندگان، زیرا اگر بخواهد بندگانش را به کسب علم نسبت به احکام، مجبور نماید، دچار مشقت زیادی می‌شوند، به خصوص این که اجبار به تحصیل علم، بر خلاف بنای قطعی عقلای عالم است که به امارات ظنی عمل می‌کنند. روشن است که مصلحت تسهیل، از مصالح نوعی و اجتماعی است که برای نوع مردم در نوع مسائل وجود دارد و از دیدگاه شریعت، مصالح نوعی بر مصالح شخصی مقدم است؛ یعنی اگر چه در یک یا چند مورد برای یک یا چند نفر، عمل به اماره، موجب فوت شدن واقع می‌شود، ولی در مقابل مصالحی که برای نوع مردم دارد، به حساب نمی‌آید. مبنای این قاعده (مصلحت تسهیل آیه شریفه: ﴿ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَج﴾ یا ﴿یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ﴾ است. [۴]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۳، ص۷۰.
[۵]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج۱، ص۱۷۲.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۳۹، برگرفته از «مصلحت تسهیل». |